Pytanie jakie na początku należy postawić to: jak rozumiemy rozwój? Od tego zależy, czy wspomniany kryzys zostanie dostrzeżony jako możliwość do potęgowania zdrowia, czy stanie się przyczyną pogorszenia naszego stanu fizycznego i psychicznego.
Żeby móc odpowiedzieć sobie na pytanie czy kryzys może służyć naszemu rozwojowi potrzebujemy także poznać co wskazuje, że już jesteśmy w kryzysie ponieważ, jak się okazuje, nie zawsze jesteśmy tego świadomi.
Zgodnie z tym co pisze, w swoim opracowaniu „Interwencja kryzysowa” (2010) Dorota Kubacka-Jasiecka, najczęściej kryzys bywa ujmowany jako:
- Szczególny rodzaj stresu psychologicznego, w następstwie którego dochodzi do utraty (zachwiania) dotychczasowej równowagi emocjonalnej.
- Doświadczenie szeroko rozumianej żałoby, żalu po stracie.
- Wyczerpanie się, zablokowanie lub brak adekwatnych zasobów zmagania się ze stresem i zagrożeniem; narastające napięcie blokuje dostęp zarówno do nawykowych, jak i potencjalnych strategii zaradczych oraz obronnych.
- Moment zwrotny, krytyczny, przełomowy życia jednostki. Wszechogarniającemu poczuciu bezradności, bezsilności i utraty kontroli nad swoim życiem towarzyszy poczucie konieczności podjęcia natychmiastowych istotnych rozstrzygnięć (stan „zawieszenia w próżni”, wyzwania dla dotychczasowego kształtu życia i koncepcji własnej osoby). Pojawia się naglące, nieracjonalne pragnienie podjęcia natychmiast ważnych decyzji i rozstrzygnięć, co wyrażają używane przez klientów kryzysu zwroty: „balansowanie na krawędzi”, „na ostrzu noża”, „nad przepaścią”, „wóz albo przewóz” itp.
- Zagrożenie dotychczasowego sensu życia i systemu wartości oraz koncepcji własnego Ja i poczucia tożsamości. W ujęciu Epsteina narastanie kryzysu jest spowodowane zwiększaniem się rozbieżności wewnątrz systemu Ja lub między strukturą Ja a doświadczeniem wydarzeń krytycznych.
Ujmując najprościej kryzys jest silną reakcją organizmu na nagromadzony długotrwały stres, nieprzewidzianą sytuację lub traumatyczne zdarzenie.
Gerald Caplan (amerykański psychiatra) uważa, że „kryzys pojawia się wówczas, gdy człowiek napotyka przeszkody w realizacji ważnych celów życiowych i nie może ich pokonać dotychczasowymi metodami rozwiązywania problemów”. A to oznacza, że mamy szansę odnaleźć w tym trudnym doświadczeniu, nowe sposoby i metody pokonywania przeszkód i problemów w życiu. I w tym aspekcie możemy mówić o rozwoju.
Cytując dalej, Dorotę Kubacka-Lisiecką – „przyjmuje się, że kryzysy emocjonalne mają charakter dwuwartościowy. Stanowią połączenie możliwości trwania w bezsilności i zastoju oraz wyjścia z kryzysu bogatszym i silniejszym”. Jeśli weźmiemy pod uwagę, że kryzys może otwierać nas na zmiany, wówczas może on stanowić wyzwanie i jako takie spowodować „uruchomienie nowych form adaptacji — podnoszenia poziomu zdrowia jednostki (stawania się silniejszym)”.
Przyjmując, że kryzysom emocjonalnym towarzyszy dezorganizacja zachowania, możemy również uznać je za katalizator wejścia na drogę rozwoju, w którym Dorota Kubacka-Lisiecka takie wyróżnia procesy wzrostu:
- wzmocnienie psychiczne, zwiększenie odporności,
- polepszenie obrazu własnej osoby, wzrost samooceny, umacnianie dotychczasowej tożsamości (względnie poczucia tożsamości) lub zmiany w jej obrębie,
- odkrycie nowych zasobów i strategii zmagania się, uzyskanie nowych kompetencji,
- poprawę relacji interpersonalnych,
- odkrycie nowego sensu życia, własnej drogi, misji życiowej.
Oczywiście, to, czy kryzys będzie warunkował nasz rozwój psychofizyczny, jest zależne od wielu czynników, które stały się jego przyczyną. Czy będą one natury biologicznej np. pogorszenie się stanu fizycznego człowieka, zaburzenia układu nerwowego lub neurotransmiterów; natury społecznej , kiedy to wymagania i oczekiwania innych osób wywołują odczuwaną presję, czy może to jakieś traumatyczne przeżycie, urazy psychiczne czy przewlekły stres. Władysława Pilecka pisze, że „Kryzys jest punktem zwrotnym, przełomowym, w którym rozstrzyga się dalszy kierunek rozwoju jednostki”. Warto zatem zaakceptować kryzys w naszym życiu zrozumieć jego dynamikę. Świadomość jego istnienia pozwoli zbliżyć się do zrozumienia, czym jest i czym może być dla nas.
